KTO RZECZYWIŚCIE MUSI ZREZYGNOWAĆ ZE SPOŻYWANIA GLUTENOWYCH PRODUKTÓW ZBOŻOWYCH?

 

Zdaniem ekspertów tymczasowe lub stałe wyeliminowanie glutenowych produktów zbożowych z diety przez osoby niecierpiące na żadne choroby lub dolegliwości może negatywnie odbić się na zdrowiu.

Każda osoba przed podjęciem decyzji o wykluczeniu glutenu powinna skonsultować się z lekarzem, mieć przeprowadzone odpowiednie badania, a po stwierdzeniu wskazań do stosowania diety bezglutenowej - odbyć konsultację dietetyczną celem ułożenia zdrowego, zbilansowanego jadłospisu. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy wskazania do diety bezglutenowej mają jednak tylko osoby z określonymi schorzeniami.

 

Choroba trzewna

Dieta bezglutenowa zalecana jest przede wszystkim osobom chorującym na celiakię, czyli inaczej chorobę trzewną lub enteropatię glutenozależną. Pierwszy raz celiakia opisywana była na przełomie I i II wieku n.e. pod nazwą koiliakos – zespół niedożywienia z nawracającą biegunką. Szacuje się, że schorzenie to może dotyczyć od 1% do 3% populacji. 

Niestety z uwagi na zróżnicowane objawy i podstępny przebieg, celiakia bardzo często pozostaje nierozpoznana. Diagnostyką i leczeniem celiakii zajmują się gastroenterolodzy. Pacjenci z chorobą trzewną muszą pozostawać na diecie bezglutenowej przez całe życie, a restrykcyjnie przestrzegana praktycznie eliminuje wszystkie symptomy i skutki schorzenia.

Inną postacią choroby trzewnej jest tzw. choroba Duhringa, czyli skórna postać celiakii, w której charakterystyczne są swędzące zmiany na ciele pod postacią grudek, pęcherzyków, rumieni. Występują one symetrycznie, głównie na kolanach, pośladkach, łokciach i okolicy twarzy. Zadrapania powodują powstawanie strupów i blizn. Czynnikiem dodatkowo zaostrzającym przebieg choroby jest jod.

 

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten

Stosunkowo nową jednostką chorobową jest nieceliakalna nadwrażliwość na gluten, w której kryteria rozpoznania enteropatii glutenozależnej nie są spełnione, a objawy przypominają celiakię. Pochodzenie choroby nie jest znane - prowadzone są liczne badania, które mają opisać tę jednostkę chorobową. W tym schorzeniu niewielkie ilości glutenu mogą (ale nie muszą!) być tolerowane. Rozpoznanie stawia się poprzez wykluczenie celiakii i alergii na pszenicę oraz w przypadku nawrotu objawów - przy ponownym wprowadzeniu glutenu do diety. 

 

Alergia na pszenicę

Alergia, czyli uczulenie na dany produkt spożywczy, spowodowana jest nieprawidłową odpowiedzią organizmu na różne czynniki wyzwalające (tutaj alergenem jest pszenica, a nie sam gluten). Ze wszystkich gatunków zbóż pszenica alergizuje najczęściej. Może ona być również alergenem wziewnym (np. u piekarzy). 

Objawy występują już po kilku minutach (reakcja natychmiastowa) lub godzinach/dniach (reakcja późna). U dorosłych najczęściej pojawia się wodnisty katar, pokrzywka na skórze, ból brzucha, wymioty, nudności, a nawet wstrząs anafilaktyczny. Dodatkowo istnieje postać alergii na pszenicę, która występuje jedynie po równoczesnym wysiłku fizycznym. Diagnostykę prowadzi się poprzez testy skórne, ocenę specyficznych przeciwciał we krwi w klasie IgE oraz próbę prowokacji po czasowym stosowaniu diety z eliminacją pszenicy (żyto, jęczmień i owies są dozwolone, jeśli nie ma reakcji krzyżowej). Taka nadwrażliwość często współistnieje z alergią na pyłki traw, z uwagi na podobieństwo w budowie alergenów. 

 

Wykluczanie glutenu w chorobie Hashimoto – czy słuszne?

Ostatnimi czasy popularne stało się wykluczanie glutenu przez pacjentów z chorobą Hashimoto. U tych osób, na skutek procesu zapalnego, dochodzi do uszkodzenia tarczycy, co najczęściej prowadzi do jej niedoczynności. 

Schorzenie to, tak jak celiakia, należy do grupy chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których układ odpornościowy niszczy własne komórki. Dlatego też, zgodnie z zaleceniami, u każdej osoby z autoimmunizacyjną chorobą tarczycy (również chorobą Gravesa-Basedowa przebiegającą z nadczynnością tarczycy) należy wykluczyć celiakię, jeśli są jej objawy. Najprostszym testem przesiewowym są badania serologiczne, wykonywane z próbki krwi (przed ich wykonaniem należy spożywać gluten przez min. 6 tygodni). Z niektórych statystyk wynika, że nawet do 5-9% pacjentów z chorobą Hashimoto choruje również na celiakię. 

U pozostałych osób z chorobą tarczycy, po wykluczeniu celiakii, nie ma wskazań medycznych do stosowania diety bezglutenowej.

 

Zespół jelita drażliwego

Podobna sytuacja dotyczy również chorych z zespołem jelita drażliwego (IBS). Jest to przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego, objawiająca się nawracającym bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień (postać z biegunką, zaparciem lub mieszana), które nie są spowodowane żadnym procesem chorobowym lub zmianami w przewodzie pokarmowym. W trakcie diagnostyki IBS należy wykluczyć celiakię, a następnie nieceliakalną nadwrażliwość na gluten (dotyczy co najmniej 30% chorych na IBS). Przy braku powyższych rozpoznań wskazane jest regularne spożywanie posiłków, wykluczenie pokarmów wzdymających i zwiększenie ilości spożywanego błonnika. W tym przypadku dieta bezglutenowa nie będzie miała wpływu na zmniejszenie dolegliwości.

 

Co z autyzmem?

Z uwagi na narastającą w ostatnich latach częstość rozpoznawania u dzieci zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), poszukiwane są nowe rodzaje terapii. U osób z tymi zaburzeniami często stosowana jest dieta bezglutenowa. 

Według badań przeprowadzonych w ostatnich latach, stosowanie diety wykluczającej gluten u dzieci z ASD nie miało jakiegokolwiek wpływu na ich objawy autystyczne, funkcjonowanie w społeczeństwie czy zdolności intelektualne, a spożywanie glutenu nie nasilało ich zaburzeń zachowania. Brakuje jednak badań z większą ilością osób.

Aktualnie uważa się, że dieta eliminacyjna nie jest skuteczną metodą leczenia ASD, chyba że występują objawy celiakii lub nietolerancji pokarmowej. Wówczas stosuje się jadłospis wykluczający określone produkty.